نگاهی به نحوه چرخش اردوغان به سمت پوتین/از سرنگونی سوخوی روسیه تا ترور سفیر روسیه در آنکارا

به گزارش گروه بین‌الملل ، در دهه‌های گذشته روابط ترکیه و روسیه هیچ‌گاه به سطح راهبردی نرسید و تنها پس از فروپاشی شوروی سابق انگیزه‌های اقتصادی موجب شد که روابط دو کشور در زمینه اقتصادی و تجاری به سطح بالایی ارتقا یابد، اما در سال های گذشته روابط ترکیه و روسیه با وجود فراز و نشیب های بسیار و منافع متضاد روندی صعودی داشته به طوریکه اکنون حتی در آستانه روابطی راهبردی در سطح منطقه هستند.

 

 

در سال 2015 همزمان با سفر ولادمیر پوتین به ایران، نیروی هوابی ترکیه یکی از جنگنده‌های روسیه را در سوریه سرنگون کرد،  مقام‌های نظامی ‏ترکیه اعلام کردند که جنگنده‌های این کشور یک هواپیمای نظامی را که حریم هوایی ترکیه را نقض کرده بود، ‏سرنگون کرده‌اند؛ به گفته مقام‌های ترکیه، این هواپیما در مرز سوریه و ترکیه در حال پرواز بوده است؛ وزارت دفاع روسیه ضمن رد ادعای مقامات ترکیه تأکید کردند که جنگنده سوخوی روسیه نه تنها حریم هوایی ترکیه را نقض نکرده بلکه در حریم هوایی سوریه در حال مأموریت بوده که جنگنده‌های ترکیه آن را سرنگون کردند و یک خلبان روسی نیز کشته شده‌ است.

 

 

 

 

 

سرنگونی جنگنده سوخوی روسیه در سوریه روبط روسیه و ترکیه را وارد فاز جدیدی کرد به خصوص اینکه دولت اردوغان به انتظار روسیه برای عذرخواهی از این اقدام نظامی پاسخی نداد، رابطه‌ای که پیش از این بیشتر بر پایه روابط اقتصادی بود اکنون به مرحله نوینی از تنش سیاسی وارد شده بود به طوریکه  مقامات روسیه هر روز برای ترکیه خط و نشان سیاسی می‌کشیدند و این کشور را به اقدامات تلافی جویانه تهدید می‌کردند.

 

 

رئیس جمهور روسیه سه روز پس از این حادثه، قانون تحریم ترکیه با عنوان قانون «تامین امنیت ملی روسیه و اعمال تدابیر اقتصادی ویژه در مورد ترکیه» را امضا کرد،  بر اساس این قانون به طور موقت واردات اقلامی از کالاها از ترکیه منع شد. دولت روسیه روز دهم آذر ماه، فهرست کالاهای مشمول تحریم این کشور را منتشر کرد. در فهرست کالاهای ترکیه مشمول تحریم های روسیه، میوه و صیفی جات، گوشت منجمد مرغ و بوقلمون و فرآورده های آن و نمک گنجانده شده بود. روسیه  افزون بر این همچنین تورهای گردشگری به ترکیه را لغو کرد.

 

 

 

تحریم های اقتصادی و تهدیدهای سیاسی روسیه علیه ترکیه گویا کارساز شد، پس از هفت ماه از سرنگونی جنگنده روسیه اولین نامه اردوغان به پوتین به مناسبت روز ملی روسیه ارسال شد، اما کاخ کرملین اعلام کرد با توجه به تشریفاتی بودن نامه و نبود موضوع اجرای هیچ یک از شروط تعیین شده مسکو، این نامه نیازی به پاسخ دادن ندارد، بنابراین پس از ده روز از ارسال نامه اول، اردوغان نامه دوم را برای مقامات روسیه ارسال کرد و محتوای نامه دوم هرچه بود کاخ کرملین این نامه را به عنوان عذرخواهی رسمی  ترکیه به خاطر سرنگونی جنگنده روسیه پذیرفت.

 

تحریم های اقتصادی روسیه تبعات اقتصادی سنگینی برای ترکیه داشت؛ براساس گزارش ها با اعمال تحریم‌های روسیه به صنعت توریسم ترکیه  چند میلیارد دلار خسارت وارد شد و  طبق آمار حدود پنج الی شش ملیارد دلار خسارات اقتصادی برای ترکیه به دنبال داشت؛ صادرات ترکیه به روسیه که سابقاً صادرات خیلی خوبی بود کاهش یافت و مشکلاتی را برای طبقه تجار و تولیدکنندگان ترکیه ایجاد کرد. همین مسائل موجب نگرانی‌هایی در داخل ترکیه شد و منجر به نارضایتی‌هایی و نهایتاً باعث تصمیم دولت ترکیه برای بهبود روابط با روسیه شد.

 

 

تیره‌شدن رابطه با روسیه، شکست سیاست های منطقه‌ای به ویژه پایداری نیروهای مقاومت و ماندگاری دولت بشار اسد در برابر تهاجم تروریست های بین‌المللی تحت حمایت کشورهای غربی و عربی و ترکیه موجب شد تا دولت ترکیه ‏دست به تغییرات جدی در کابینه خود بزند، با برکناری احمد داوداوغلو معمار سیاست و نخست وزیر ترکیه و روی کار ‏آمدن بینالی ییلدیریم نخست وزیر جدید تغییرات مهمی در کادر سیاسی و دیپلماسی ترکیه انجام گرفت.

 

 

 

بعد از این ‏تغییرات زمزمه هایی در خصوص عزم آنکارا برای بهبود روابط خود با کشورهای منطقه شنیده شد. 

 

 

پس از شکست کودتای نافرجام ترکیه که در آن بخشی از ارتش ترکیه  در بامداد 16 ژوئیه 2016 تلاش کرد تا دولت اردوغان را سرنگون کند، روند بهبود رابطه بین روسیه و ترکیه شتاب بیشتری به خود گرفت.

 

دلایل وقوع کودتای نظامی هرچه باشد و صرف‌نظر از صحت و سقم آگاهی دولت روسیه از وقوع کودتا، روسیه برخلاف بیشتر کشورهای غربی جزء نخستین کشورهایی بود که در همان ساعات اولیه کودتای نظامی را محکوم و پشتیبانی خود را از دولت اردوغان اعلام کرد به گونه‌ای که مقامات ترکیه در موقعیت‌های مختلف برای شماتت رهبران کشورهای غربی که از متحدان اصلی دولت ترکیه هستند، پشتیبانی زودهنگام ولادیمیر پوتین از دولت ترکیه را یادآوری می‌کردند.

 

 

 

 

 

رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه پس از بازداشت کودتاگران و برقراری ثبات سیاسی در داخل ترکیه نخستین سفر خارجی خود را به روسیه اختصاص داد، اردوغان در 19 مرداد سال جاری (8 آگوست 2016) در شهر سن پترزبرگ روسیه با ولادیمیر پوتین رئیس جمهور این کشور ‏دیدار کرد.

 

در این دیدار اردوغان حتی مدعی شد  که  خلبانی که سوخوی 24 روسیه را در سوریه هدف گرفته بود، در میان بازداشت شدگان کودتای نافرجام است و اطمینان داد که رویه قضایی درباره وی در حال جریان است.

 

دلخوری اردوغان از متحدان غربی‌اش و همچنین شکست سیاست های وی در منطقه موجب شد که پس از کودتا هرچه بیشتر به روسیه نزدیک شود و از سوی دیگر مسکو نیز بنا به منافع خود و راهبرد منطقه‌ای‌اش از این چرخش سیاست خارجی ترکیه استقبال کرد؛ نزدیک شدن دو کشور موجب شد که درباره مسائل منطقه‌ای به خصوص بحران سوریه که یکی  از عواملش خود اردوغان بود بیشتر گفتگو کنند.

 

 

 

 

 

 اما به رغم وجود اختلاف های راهبردی دو کشور، روسیه و ترکیه منافع اقتصادی و تجاری مشترکی دارند که هیچ‌کدام از آنها نمی‌تواند آن را نادیده بگیرد؛ سالانه بیشتر از 4 میلیون گردشگر از روسیه به سواحل گرم ترکیه سفر می‌کنند و غیبت آنها در ماه های تحریم به صنعت گردشگری ترکیه به شدت آسیب زده بود؛ روسیه بزرگ ترین صادر کننده گاز طبیعی به ترکیه است و برای تامین امنیت انرژی ترکیه نقش حیاتی دارد.

 

از سوی دیگر روسیه قصد دارد با احداث خط لوله انتقال گاز، گاز طبیعی خود را از طریق ترکیه به جنوب شرقی اروپا صادر کند؛ روسیه همچنین در حال احداث نخستین نیروگاه برق هسته ای ترکیه با هزینه 25 میلیارد دلار است که عملیات اجرایی آن در ماه های تحریم دچار مشکل شده بود.

 

پس از کودتا روابط روسیه و ترکیه دیگر از  سطح معامله اقتصادی فراتر رفته بود و دو طرف تلاش می‌کردند تا در مسائل منطقه‌ای به ویژه بحران سوریه با وجود اختلاف های جدی  به درک مشترکی برسند؛ پیش از کودتا دولت اردوغان بر سرنگونی بشار اسد پافشاری می‌کرد اما پس از کودتا  بدون اینکه راهبرد اصلی خود در سوریه که همانا برکناری بشار اسد بود را کنار بگذارد لحنش در این زمینه آرام‌تر شد و مدعی شد که مبارزه با گروه داعش را با جدیت بیشتری پی‌گیری می‌کند، اگرچه همچنان به پشتیبانی خود از گروه‌های تروریستی به اصطلاح «میانه‌رو» ادامه می‌دهد.

 

 

 

در گرماگرم رابطه آنکارا و مسکو و عقب‌نشینی نسبی اردوغان از سیاست های خود در منطقه و نزدیک شدن به راهبرد ایران و روسیه در حل بحران سوریه که آغاز گفتگوهای آستانه نمودی از آن بود به ناگهان «آندری کارلوف» سفیر روسیه در ترکیه ترور شد.

 

ترور سفیر روسیه در ترکیه در شرایطی اتفاق افتاده است که وزرای خارجه ایران، روسیه و ترکیه قصد دارند در مسکو گردهم آیند و درباره بحران سوریه رایزنی کنند.

 

 

در نهایت نوع موضع گیری انتقادی غرب نسبت به عملکرد دولت اردوغان پس از کودتا و دستگیری های گسترده و همچنین مواضع مبهم بعضی کشورهای عربی منطقه مثل عربستان و امارات نسبت به دولت اردوغان از یک سو و حمایت سریع روسیه و ایران و حتی دولت بشار اسد از دولت ترکیه از سوی دیگر موجب شد که ترکیه ظاهرا از سیاست های خود در سوریه و پافشاری بر برکناری بشار اسد عقب‌‍نشینی کند.

 

اگرچه نمی‌توان گفت که ترکیه پس از نزدیکی نسبت به سیاسته ای مداخله‌جویانه پیشین خود در منطقه چرخشی بنیادین داشته است اما کودتای نظامی و بدعهدی دوستان عربی  و غربی‌اش چنان هراسی به جان اردوغان انداخت که اندکی چشمش به واقعیت منطقه باز شود؛ اردوغان همچنان به بهانه مبارزه با داعش به اشغال خاک سوریه و پشتیبانی از گروهک های تروریستی ادامه می‌دهد، با این حال با ابتکار ایران و روسیه و همکاری ترکیه و در راستای حل سیاسی بحران سوریه بخشی از گروهک های تروریستی به پای میز مذاکره آمدند که نتیجه آن تا کنون تحمیل آتش‌بس سراسری به گروهک های ترویستی در سوریه بوده‌ است.

 

 

 

پس از کودتای نافرجام ترکیه بسیاری از تحلیل‌گران بر این اعتقاد بودند که ترکیه با سرعت بیشتری دست‌کم در زمینه بحران سوریه به راهبرد اصلی ایران و روسیه یعنی مبارزه بی‌چون و چرا با گروهک های تروریستی در منطقه و دفاع از شیرازه مدنی و تمامیت ارضی کشورهای سوریه و عراق نزدیک خواهد شد اما رفتارهای پسا کودتای اردوغان نشان داد که راهبرد پیشین منطقه‌ای ترکیه و پشتیبانی از گروهک های ترویستی  در سوریه و پافشاری بر سرنگونی دولت قانونی این کشور چندان تغییری نکرده است اگرچه از نظر تاکتیکی و به خاطر مسائل و مشکلات داخی و خارجی مجبور شده در شرایط کنونی کمتر به آتش جنگ در سوریه بدمد اما همچنان ترکیه شاهراه اصلی ورود تجهیزات نظامی و مالی از بیرون به گروهک های تروریستی بین‌المللی فعال در سوریه است.

 

پرونده سرانجام سیاست خارجی دولت اردوغان و میزان چرخش آن به سمت سیاست های منطقه‌ای نیروها و دولت های ضد تروریسم راستین همچنان باز است به ویژه  اینکه در روزهای آخر اسفندماه تنش بین ترکیه و کشورهای غربی به شکل بی‌سابقه‌ای افزایش یافت و همچنین ایستادگی و پایداری نیروهای مقاومت در برابر تروریسم و تروریست های تحت حمایت ترکیه و کشورهای غربی و عربی در منطقه شکست سنگینی به اردوغان و راهبرد منطقه‌ای او وارد کرده است.

 

 

بهرام مظاهری/