شهر کهن تهران فقط نیم‌درصد تهران امروزی وسعت داشته است

به گزارش گروه جامعه ،اسکندر مختاری‌طالقانی معمار و کارشناس حوزه میراث‌فرهنگی،در نشست گروه باغ و منظر و بافت‌های تاریخی‌فرهنگی که به‌مناسبت هفته میراث‌فرهنگی در پژوهشگاه برگزار شد، گفت: راه‌ها یکی از این نشانه‌ها هستند که درعین‌حال، از خود نشانه‌هایی نیز برجای می‌گذارند؛ کاروانسرا‌ها و کارخانه‌ها ازجمله نشانه‌های راه‌ها هستند و وجودشان در هر جایی نشان از راهی است.

وی در ادامه سخنرانی خود با موضوع «تهران، از حاشیه تا متن» افزود: نشانه‌ها یک‌سری اسم‌اند، اسم‌هایی که دیگر وجود ندارند، مثل دورازه‌های شهر که دیگر نیستند یا نام افرادی که محله‌ها را ایجاد کرده‌اند؛ اما به‌هرحال نشانه محسوب می‌شوند.

مختاری‌طالقانی خاطرنشان کرد:با توسعه شهر، یک‌سری روستا‌ها جذب شهر‌ها می‌شوند، این در حالی است که این بافت‌های روستایی هم مانند شهر کهن دارای ارزش و نشانه‌های بسیاری هستند.

وی از دیگر نشانه‌ها به مناطق مذهبی، باغ‌های شاهی، مراکز صنعتی و فضاهای شهری و عمومی اشاره کرد.

مختاری طالقانی همچنین بر لزوم توجه به حاشیه شهر‌ها تأکید کرد و گفت:مسئولان باید به حاشیه‌ها توجه داشته باشند و ضمن بررسی و احترام به آن‌ها کمک کنند، چراکه حاشیه‌ها حتی بدون کمک هم رشد خواهند کرد و روزی جزئی از شهر خواهند شد؛ پس چه بهتر که از همان ابتدا با برنامه‌ریزی درست به آن‌ها کمک کنیم تا به‌شکل اصولی شکل بگیرند.

این کارشناس حوزه میراث‌فرهنگی در ادامه به تاریخچه شکل‌گیری شهر تهران، یا به عبارت دیگر منطقه شهری تهران، اشاره کرد و گفت:شکل‌گیری و توسعه تهران از ابتدا یعنی از ۴۵۰ سال پیش تاکنون از قانون کلی تبدیل شدن حاشیه به شهر تبعیت کرده است.

وی افزود:بیش از ۴۵۰ سال پیش در کنار شهر کهن ری، که اهالی آن سنی‌مذهب بودند، روستایی شیعه‌نشین قرار داشت که هسته اولیه تهران امروزی است.شاه طهماسب صفوی که مدام برای مقابله با ازبک‌ها باید از پایتخت خود، قزوین، به شمال‌شرق کشور می‌رفت تصمیم گرفت در این محل شهری بسازد و دیوارهایی را دورتادور آن بکشد و چهار دروازه برای این شهر درنظر بگیرد.

مختاری‌طالقانی، با اشاره به اینکه محمدخان قاجار تهران را به‌عنوان پایتخت ایران انتخاب کرد، گفت:در آن زمان افراد متمول‌تر بیشتر به مناطق شمالی و شمیران توجه می‌کردند و مردم فقیرتر در کنار دروازه‌ها سکنی می‌گزیدند.

وی رشد این شهر قاجاری را در ۷۵ سال نخست بسیار آرام عنوان کرد و گفت:در سال ۱۲۲۹ با اینکه حدود ۳۰۰ سال از تأسیس شهر تهران گذشته بود، همچنان باغ‌های بسیاری در آن وجود داشت و بازارش برای جمعیت ۵۰ هزارنفری مناسب بود.

این کارشناس حوزه میراث‌فرهنگی، با اشاره به اینکه در حدود سال‌های ۱۲۳۹ تا ۱۲۴۹ برخی از مناطق بیرونی شهر به سکونتگاه تبدیل شده‌اند، وسعت تهران را در آن دوران ۴۰۰ هکتار عنوان کرد و این در حالی است که وسعت تهران امروزی ۷۰۰ کیلومترمربع است و شهر کهن یا شهر صفوی تهران فقط نیم‌درصد تهران امروزی بوده است.

وی با بیان اینکه در سال ۱۲۴۶ طرح‌های توسعه‌ای زیادی در تهران اجرا شده‌اند گفت:حدود ۸۵ سال بعد از اینکه تهران پایتخت ایران شده است جمعیت ساکنان این شهر به ۹ هزار نفر می‌رسیده‌اند؛ این در حالی است که ۹ هزار نفر نیز در بیرون و حاشیه این شهر زندگی می‌کرده‌اند.

مختاری در ادامه توضیح داد که با روی کار آمدن پهلوی، خندق اطراف شهر پر شده و همه دروازه‌ها تخریب و خیابان‌ها عریض‌تر شده و خیابان‌های جدیدی ساخته شده تا اتومبیل‌ها در آن‌ها تردد کنند.

وی افزود:در این دوران شهر بدون حصار است و دیگر حاشیه از متن شهر جدا نیست، بااین‌حال هنوز هم شهر از ری و شمیران فاصله دارد.

این کارشناس حوزه میراث‌فرهنگی دوره صنعتی شدن را با رشد کارخانه‌ها و مراکز صنعتی همراه خواند و گفت:در این دوران به‌مرور مقدمات کلان‌شهری تهران فراهم می‌شود.

مختاری‌طالقانی یکی از عوامل مؤثر در صنعتی شدن و جذب جمعیت به شهر‌ها را ملی شدن صنعت نفت عنوان کرد و با اشاره به قانون اصلاحات ارضی گفت: در این دوران شهر توسعه پیدا کرد و حاشیه‌های قدیمی جزئی از تهران شدند.

وی با اشاره به تهیه نخستین طرح جامع شهری تهران گفت:انتقال مرکز شهر به اراضی عباس‌آباد و گسترش آن به‌سمت غرب و کمی هم شرق و شمال و جنوب پیشنهادی بود که اجرایش باعث کم شدن فشار بر مرکز تاریخی تهران می‌شد؛ هرچند هرگز اجرا نشد و تراکم در مرکز تاریخی شهر مدام بیشتر شد.

مختاری‌طالقانی یکی از عوامل مؤثر در ایجاد حاشیه‌نشینی در اطراف تهران را حضور مذاهب مختلف دانست و گفت:وجود یک کلیسا در بازار و یکی در اطراف آن، حضور کلیمیان در محله عودلاجان در نزدیکی بازار و نیز پیروان سایر مذاهب در این شهر یکی از عوامل مؤثر در شکل‌گیری حاشیه‌نشینی در اطراف تهران بود، چراکه اقلیت‌های مذهبی در ابتدا به مرکز شهر نمی‌آمدند و در حاشیه‌ها سکونت می‌کردند.

این معمار دومین عامل مؤثر در پیدایش حاشیه‌نشینی و مهاجرت به شهر را اقوام عنوان کرد و افزود:در بسیاری از موارد وقتی یک نفر از قومی به تهران می‌آمد به‌مرور سایر بستگان او هم به این شهر و به همان منطقه می‌آمدند.

وی با اشاره به ساخت ۴۰۰ دستگاه در سال ۱۹۴۷، آن را در گروه نخستین طرح‌های دولت در زمینه اسکان با برنامه مردم در تهران عنوان کرد و گفت:این محله بعد‌ها در فهرست آثار ملی ثبت شد.

به‌گفته وی تاکنون حدود ۲۰۰ روستا جذب شهر تهران شده‌اند.

انتهای پیام/