کتاب "افغانستان: تاریخ و سیاست"روایتی از اشتراک تاریخی ایران و افغانستان

به گزارش سرویس بین الملل ،  افغانستان کشوری است با گوناگونی فرهنگ و نژاد که تاریخ پر فراز و نشیبی را از سر گذرانده است. بدون شک، مطالعه‌ تاریخ هر سرزمینی دلایل آشکار و پنهان شرایط کنونی آن را مشخص می‌کند. کتاب «افغانستان: تاریخ و سیاست» به قلم مارتین یوانز اطلاعات تاریخی منسجمی را در این زمینه در اختیار ما قرار می‌دهد.

افغانستان سرزمینی سخت و ناهموار، ولی بسیار زیباست. این سرزمین با کوه‌های پوشیده از برف، کویرهای خالی و دشت‌های پهناور وسعتش کمی بزرگتر از فرانسه و کمی کوچکتر از ترکیه است. رشته کوه‌هایی که کشور را دو نیمه می‌کنند، مانند دستی است که به سوی غرب دراز شده باشد. در هم پیچیدگی کوه‌ها در غربی‌ترین بخش بازوی عظیم هیمالیا و قراقروم قرار دارد. در کف دست رشته کوه‌های هندوکش، کشنده‌ی هندی‌ها دیده می‌شود که شاید نام خود را از مرگ برده‌های هندی گرفته باشد که به خانات آسیای مرکزی برده می‌شدند.

این مقدمه بند اول پیش‌گفتار کتاب تاریخی «افغانستان: سیاست و مردم» به قلم مارتین یواِنز، افسر سابق سرویس سیاسی بریتانیا، که مدت زیادی را در افغانستان، پاکستان و هند به ماموریت گذرانده است. قلم بی طرفانه‌ی یواِنز و اطلاعات دقیق تاریخی آن موجب شیفتگی مخاطب و ایجاد تمایل برای ادامه کتاب می‌شود. نویسنده به نکاتی اشاره کرده که بسیار خواندنی و جالب توجه است. برای مثال ریشه‌ی کلمه‌ی افغان که در آغاز کتاب به آن اشاره شده است: کلمه‌ی «افغان» سابقه‌ی تاریخی طولانی دارد و در نوشته‌ای که از دوران ساسانیان، از قرن سوم میلادی، به جا مانده و در نوشته‌های جهانگرد چینی، شوان زانگ که در قرن هفتم میلادی از این سرزمین گذر کرده، این واژه به کار رفته است.

ازین حقایق خواندنی می‌توان به حمله‌ی اسکندر و رکسانا که برخی آن را یک داستان عاشقانه می‌پندارند اشاره کرد. همچنین اهمیت غوری‌ها برای تاریخ افغانستان که موجب سرنگونی غزنویان در منطقه‌ی هرات شدند و حمله‌ی چنگیزخان مغول و تیمور لنگ و قتل عام‌هایی که در پی آن‌ها صورت گرفته را به تصویر کشید. در جایی از کتاب به این نکته اشاره شده که یکی از عادت‌های شنیع تیمور این بود که از سر انسان‌هایی که می‌کشت تپه می‌ساخت یا آن‌ها را روی دیوارها نصب می‌کرد. در سیستان تیمور سیستم آبیاری را که آب از رودخانه‌ی هلمند به آن نواحی می‌رساند ویران کرد، کاری که سبب شد سرزمینی که تا آن زمان حاصلخیز و پر جمعیت بود به بیابان بدل شود.

قطعا یکی از جذابیت‌های این کتاب برای مخاطب ایرانی درآمیختگی و اشتراک تاریخی ایران و افغانستان است. در گذر از تاریخ کهن این سرزمین و در پی استقلال آن شاهد ورود به وقایع 200 سال اخیر هستیم که دانستن آن‌ها خالی از لطف نیست. حمله‌ی محمد شاه قاجار در 1837 برای بازپس‌گیری هرات می‌تواند یکی ازین وقایع باشد که پس از هشت ماه با شکست روبه‌رو می‌شود و یواِنز آن را بی‌کفایتی می‌خواند. از دیگر اتفاقات جالب توجه ظهور اشخاصی مانند امان‌الله خان است که با سفر به هند، مصر، بریتانیا، اتحاد شوروی، ترکیه و ایران در سال 1927 و دیدن مظاهر مدرنیته، خواستار ورود افغانستان به مدرنیسم شد.

در کتاب نقل شده است که امان‌الله‌ خان در ژوئیه 1927 با رولز رویس جدیدش شخصاً از تهران تا کابل رانندگی کرد و پس از رسیدن به پایتخت، بلافاصله دست به کارهایی زد که کمی بعد موجب سرنگونی او شد. اولین اقدام او فراخواندن لویه جرگه‌ی دیگری بود که حدود هزار تن از بزرگان قبیله‌های گوناگون در آن شرکت داشتند. امان‌الله خان آن‌ها را مجبور کرد ریش خود را بتراشند و موی بلندشان را کوتاه کنند و کت و شلوار و جلیقه بپوشند و کراوات بزنند و پوتین‌های مشکی به پا و شاپو به سر کنند.

این اتفاق تاریخی برای ما بسیار آشناست. در ایران نیز رضاخان و در ترکیه آتاترک دست به چنین اقداماتی برای مدرن شدن سرزمین تحت حکومت خود زدند. هرچند که در هر کدام ازین سرزمین‌ها این اقدامات سرنوشت‌های بسیار متفاوتی داشتند.

از نکات دیگر جالب توجه در ورود مارکسیسم به افغانستان است. چنان که در فصلی ازین کتاب به این مساله به تفصیل پرداخته شده و از یکی از مقامات رسمی مسکو نقل شده است که اگر یک کشور در جهان وجود داشته باشد که در این مقطع زمانی نباید تمایلی به پیاده کردن سوسیالیسم علمی در آنجا داشته باشیم، آن کشور افغانستان است. در ادامه می‌توان در باب تشکیل هسته‌ی اصلی طالبان و تشکیل دولت طالبان و رابطه‌ی اقتصاد و سیاست افغانستان با نفت و مواد مخدر و تروریسم مطالب ارزنده‌ای خواند.

بی شک به دلیل آنچه در بالا به آن اشاره شد، و البته ارتباط تنگاتنگ به دلیل همسایگی و تأثیرات غیر قابل انکار دو کشور ایران و افغانستان برهم، دانستن تاریخ این کشور که به نحوی با ایران مشترک‌المنافع محسوب می‌شود نه تنها خالی از لطف نیست بلکه بسیار مهم است.

"افغانستان: تاریخ و سیاست" هم اکنون این اثر را انتشارات ققنوس در 320 صحفه با ترجمه‌ی سلیس و روان سیما مولایی به چاپ رسانده و در اختیار مخاطبین قرار داده است. قیمت این کتاب 28000 تومان می‌باشد.

/