رفع تحریم و نه بازگشت به برجام
- حمید خوش‌آیند تحلیلگر مسائل بین‌الملل* نکات و بیاناتی را که رهبر معظم انقلاب اسلامی به مناسبت‌های مختلف و به ویژه پیرامون موضوعات و مسائل مهم کشور بیان می‌کنند، متکی و مستظهر به مجموعه‌ای از معانی عمیق و استدلال‌هاست؛ استدلال‌هایی که بدیهی و روشن است، ولی همچنان باید برایعموم مردم، نخبگان، تصمیم‌سازان، تصمیم‌گیران و گروه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی و اقتصادی و ... تبیین شود.
رهبر معظم انقلاب اسلامی در سخنرانی تلویزیونی اخیرشان در ۱۹ دی درباره گمانه‌زنی‌ها و مباحث جاری در فضای سیاسی کشور پیرامون رفتار جمهوری اسلامی در قبال برجام و وظایف آمریکا در این خصوص، فرمودند: «ما هیچ اصراری نداریم، هیچ عجله‌ای نداریم که آمریکا به برجام برگردد؛ اصلاً مسئله ما این نیست که آمریکا به برجام برگردد یا برنگردد. آنچه مطالبه منطقی ما و مطالبه عقلانی ما است، رفع تحریم‌ها است؛ این حق غصب‌شده ملت ایران است». این بیانات که از نظر کارشناسی بسیار دقیق و مهم است، مواضعی است که رهبر معظم انقلاب آن را به عنوان «سخن پایانی و قطعی» جمهوری اسلامی اعلام کردند که اگر واقعاً به آن عمل شود، اقتصاد کشور از شرایطی که در حال حاضر در آن قرار دارد خارج شده و جلوی پرداخته شدن هزینه‌های چه بسا سنگین هم گرفته خواهد شد.
رفع تحریم‌ها که به عنوان یکی از عوامل و مؤلفه‌های فشار اقتصادی بر کشور و مردم محسوب می‌شود، همواره یکی از اولویت‌های اصلی رهبر معظم انقلاب اسلامی در زمینه مناسبات ایران با آمریکاست. این در حالی است که در بحث مذاکرات مربوط به برجام نیز معظم‌له به رغم بی‌اعتمادی وبدبینی به طرف‌های اروپایی و آمریکایی که به مناسبت‌های مختلف آن را ابراز کرده و می‌کنند، لیکن از نظرگاهی خاص موافقت‌شان با مذاکرات محدود با دولت آمریکا پیرامون موضوع هسته‌ای دلایل متعددی داشت که یکی از آن‌ها برداشته شدن تحریم‌ها بود؛ به این معنا که تیم مذاکره‌کننده ایرانی و وزیر امور خارجه بار‌ها اعلام کرده بودند که یکی از اهداف مذاکرات هسته‌ای با ۱+۵ رفع تحریم‌ها و برداشته شدن باری از دوش مردم خواهد بود. اما برخلاف وعده‌ها و ارزیابی‌های قبلی دولتی، نه تنها تحریم‌ها با خلف وعده غربی‌ها و آمریکا برداشته نشد، بلکه حتی در دوره دولت اوباما و با وجود برجام ده‌ها تحریم دیگر نیز اضافه شد و با رفتن او و آمدن ترامپ و خروج آمریکا از برجام و بازگشت شدیدترین تحریم‌های بین‌المللی علیه جمهوری اسلامی، این توافقنامه عملاً موضوعیت و فلسفه وجودی خودش را از دست داد.
اما در ماه‌های و هفته‌های اخیر و همزمان با روی کار آمدن دولت جو بایدن و با توجه به اینکه برجام در دوره دولت دموکرات اوباما منعقد شده است، لذا موضوع برجام با این امید که بایدن به آن بازخواهد گشت و تحریم‌ها برداشته خواهد شد، مجدداً در کانون توجه محافل رسانه‌ای و سیاسی دولتی قرار گرفته است؛ به عبارتی دولت و اصلاح‌طلبان که برجام را بزرگ‌ترین دستاورد خود می‌دانند، حضور بایدن در کاخ سفید را فرصتی برای احیای برجام می‌پندارند.
اما این تمام ماجرا نیست و همان‌طور که از بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی برداشت می‌شود، بازگشت صرف آمریکا به برجام فاقد هرگونه ارزش راهبردی است و آنچه که اهمیت دارد و باید توسط دولتمردان پیگیری شود، «رفع تحریم‌ها» است. در حقیقت تحریم و برطرف ساختن پیامد‌های آن حالا به هر نحو ممکن چه با خنثی‌سازی و چه از طریق رفع آن‌ها، یک موضوع مهم برای رهبر حکیم و فرزانه انقلاب اسلامی ایران است. اصلاً دلیل اینکه جمهوری اسلامی ایران با ۱+۵ گفتگو و مذاکره کرد، از یک نظر که مهم هم است برای برداشته شدن تحریم‌ها بود. در شرایط کنونی هم برای اینکه طبق متن برجام عمل شود و ایران به تعهدات برجامی خود بازگردد، باید عامل ناکامی آن رفع گردد؛ لذا لازم است آمریکا ابتدا تحریم‌ها را رفع کند تا بتواند دوباره به برجام برگردد. این در حالی است که اگر کشور‌های اروپایی هم بخواهند بدون آمریکا برجام را به وضع اولش برگردانند، اول باید به تعهداتی که تا به حال عمل نکرده‌اند، عمل کنند و تحریم‌ها را بردارند.
اگر آمریکا بخواهد بدون رفع تحریم‌ها به برجام برگردد موجب «باج‌خواهی» است؛ چرا که در برابر هر تحریمی که بخواهد رفع کند خواسته‌ای را مطرح خواهد کرد و این اقدام عاقلانه نیست! بنابراین راه صحیح این است که قبل اینکه بخواهد به برجام برگردد تمام تحریم‌هایی که بعد از امضای برجام در قالب دستورات اجرایی رئیس‌جمهور وضع شده است، اعم از اینکه مربوط به هسته‌ای باشد و یا برچسب‌های تروریسم و حقوق بشر داشته باشد، بردارد.
اینکه رهبر حکیم انقلاب فرمودند که اگر تحریم‌ها رفع نشود و آمریکا به برجام برگردد حتی ممکن است برای کشور ضرر داشته باشد هم نکته مهمی است که باید مورد توجه جدی قرار داد. شایان ذکر است از زمانی که دولت آمریکا از برجام خارج شد تا امروز ۲۷۱ شخص و ۲۵۹ نهاد ایرانی همچنین ۳۳ هواپیما و ۱۱ کشتی توسط کاخ سفید تحریم شده است. در همین حال ۳۶ شخص و ۱۳۹ نهاد خارجی مثل شرکت‌ها و بانک‌ها را هم به‌خاطر روابط اقتصادی با ایران تحریم شده‌اند که مجموع این‌ها ۷۵۱ تحریم می‌شود. علاوه بر این‌ها ۸۰۲ تحریمی هم که قبلاً بود و قرار بود طبق برجام به‌اصطلاح لغو بشوند، دولت آمریکا آن‌ها را هم دوباره برگرداند؛ یعنی در حال حاضر چیزی نزدیک به ۱۵۰۰ تحریم نسبت به نهادها، افراد، اشخاص، کشتی‌ها، هواپیما‌های و ... جمهوری اسلامی توسط آمریکا صورت گرفته است. نکته قابل تأملی که وجود دارد این است که دولت آمریکا این تحریم‌ها را در قالب دستور‌های اجرایی جدید اعمال کرده، بعد برای تحریم‌های اعمالی شناسه‌های جدید از قبیل شناسه‌های هسته‌ای، تروریسم، حقوق بشر و ... زده‌اند. در حالی که برچسب‌های جدید در برجام قید نشده‌اند! اینکه آمریکا ابتدا به برجام باز گردد و بعد بگوید بیایید درباره برداشته شدن تک تک تحریم‌هایی که برچسب‌های متفاوتی دارند و عمدتاً نیز غیرهسته‌ای هستند گفتگو کنیم؛ این، یعنی باج‌خواهی و زیان مطلق برای ایران! اینکه رهبر معظّم انقلاب می‌فرمایند ما عجله‌ای برای بازگشت آمریکا به برجام نداریم و یا تأکید ایشان بر این اصل مهم و راهبردی که ابتدا رفع تحریم و بعد بازگشت به برجام، به‌خاطر این است که معظم‌له این افق را به خوبی می‌بینند و نسبت به عواقب و پیامد‌های آن آگاهند.
بر سر اینکه تحریم‌ها چقدر در بروز مشکلات اقتصادی و معیشتی تأثیر‌گذار است شاید اختلاف‌نظر‌هایی وجود داشته باشد، اما به هر حال بر مسئولان کشور است که از راه‌های عقلانی و عزتمدارانه برای رفع همین تحریم‌ها تلاش کنند. خنثی‌سازی تحریم‌ها به‌عنوان پارادایم اصلی در راستای مقاوم‌سازی کشور، منافاتی با تلاش در جهت رفع تحریم‌های ظالمانه فعلی ندارد و باید از هر تلاش و اقدام عزتمندانه و در چارچوب‌های رسمی نظام در این مسیر حمایت کرد. البته باید مراقب ترفند‌های آمریکا نیز بود. به قول محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه که در گفتگو با پایپاه اطلاع‌رسانی رهبر معظم انقلاب اظهار داشت «اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها باید بدانند ما موضوعی را که یک بار مذاکره و توافق کردیم، دوباره مذاکره نخواهیم کرد. قاعده مذاکره این نیست. آن‌ها باید سیاست زیاده‌خواهی را کنار بگذارند. اگر با دیگران می‌توانند مذاکره کنند، بروند از نو مذاکره کنند. آمریکایی‌ها یک اصطلاحی دارند که می‌گویند آنچه مال من است که مال من است، ولی آنچه مال تو است قابل مذاکره است. اگر این قاعده را با دیگران به‌کار می‌برند باید این نکته را متوجه باشند که چنین قاعده‌ای را با ایران به‌عنوان قدیمی‌ترین ملت جهان هیچ‌گاه نمی‌توانند انجام بدهند».