تراژدی کاشت چمن پایان یافت
- روزنامه خراسان نوشت: خبر ممنوعیت کاشت چمن در پایتخت از سوی معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار تهران رسانه‌ای شد. عبدالرضا چراغعلی روز دوشنبه در حاشیه جلسه فضای سبز استان که به ریاست خودش در استانداری تهران برگزار شد گفت: «مقرر شد شهرداری‌ها نسبت به جایگزینی گونه‌های مناسب اقدام و از کاشت عرصه‌های جدید چمن در استان تهران خودداری کنند.»
دستوری که البته چند سالی می‌شود که مطرح است و مشخص نیست چقدر اجرایی شده است. همین موضوع باعث شد به سراغ این سوژه برویم و در کنار مرور تاریخچه ممنوعیت کاشت چمن در کشور از تجربه شهر‌های کم آب آمریکا بنویسیم. در ضمن در بخشی از گزارش امروز ما از میزان مصرف آب چمن و همچنین جایگزین‌های چمن نوشته ایم.
کاشت چمن ممنوع بود یا شد؟
موضوع استفاده نکردن از چمن در سیاست‌های کلان شهر‌های مختلف از گذشته مد نظر بوده و شهر‌هایی مثل مشهد، یزد، تبریز و... هم چند سالی است که با مصوبه شورا‌های شهرشان باید چمن کاری را تعطیل می‌کردند. علی‌محمد مختاری، مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهر تهران، سال ۹۳ در گفت و گویی اعلام کرده بود که از ۵ سال گذشته ممنوعیت کاشت چمن به مناطق ۲۲ گانه شهر تهران ابلاغ شد ه و از آن سال چنین بخشنامه‌ای از سوی مد یرعامل سازمان پارک‌ها ابلاغ شد ه است. با این حال امیدواریم با توجه به کمبود آب این اتفاق با جدیت بیشتر رقم بخورد.
چرا کاشت چمن ممنوع شده
متاسفانه پای ثابت ایجاد فضای سبز و منظر در شهر‌های بزرگ کشور که کم کم به شهر‌های کوچک نیز سرایت کرده است، استفاده از چمن است. این تفکر نه تنها در مدیریت شهری که در تفکر نهاد‌ها و سازمان‌ها برای زیبا سازی محوطه‌های شان هم سرایت کرده است. در کنار هزینه بالای نگهداری چمن نباید از مصرف بالای این سبزینه که خاصیت اکسیژن سازی هم ندارد غافل شد. با توجه به این که کشور ما در منطقه خشک و نیمه خشک آب و هوایی قرار دارد و در سال‌های اخیر به علت استفاده‌های نادرست از منابع آب زیرزمینی در بحران آب قرار گرفته ایم، باید تا حد ممکن در مصرف آب‌های غیر ضروری صرفه جویی کنیم. نمی‌توان فضای سبز در شهرها، پارک‌ها، اتوبان‌ها و حتی ویلا‌ها و باغ ویلا‌ها را حذف کرد، اما می‌توان با جایگزین کردن گیاهان دیگر و اصلاح الگوی محوطه سازی در مصرف آب، هزینه‌های اجرا و نگهداری صرفه جویی بسیار زیادی انجام داد.
پرویز کردوانی پدر کویرشناسی ایران در سال‌های گذشته همیشه به مدیران شهری نسبت به کاشت چمن تذکر داده و بار‌ها به رسانه‌ها گفته بود: من در این زمینه به همه شهرداری‌ها و شهرداری تهران گوشزد‌های لازم را کرده ام و گفته ام که چمن کاری خیانت است و به روند گرم شدن زمین کمک می‌کند.
هر متر مربع چمن چقدر آب مصرف می‌کند
بنابر اعلام وزارت نیرو، سالانه ۱۲۲ میلیون متر مکعب آب برای آبیاری فضا‌های سبز شهری مصرف می‌شود، که برآورد شده قریب به ۷۰ درصد این میزان برای نگهداری چمن‌های طبیعی مصرف می‌شود. بدین ترتیب استفاده از چمن مصنوعی برای ذخیره حدود ۱۰۰ میلیون متر مکعب آب در سال برای شهر‌هایی که بسیاری از آن‌ها در آستانه بی آبی هستند بسیار ضروری است. بر اساس تحقیقات صورت گرفته هر متر مربع چمن طبیعی حدود ۱۸۰۰ لیتر آب در سال برای حیات نیاز دارد. این در شرایطی است که منطقه‌ای که چمن در آن کاشته شده دارای آب و هوای خشک نباشد و برای آبیاری بیش از حد نیاز از آب استفاده نکنیم. البته متاسفانه در بسیاری از موارد در فرایند آبیاری آب هدر می‌رود و به سطح خیابان‌ها و پیاده رو‌ها می‌ریزد و حتی برخی آمار‌ها نشان داده میزان مصرف آب برای آبیاری چمن طبیعی از ۳۵۰۰ لیتر در سال هم فراتر می‌رود. با همین حساب و کتاب ساده می‌توان دریافت که جایگزین‌های دیگر به جای چمن طبیعی تا چه میزان می‌تواند راهگشا برای معضل کم آبی شود.
هزینه‌های کاشت و نگهداری چمن
جدا از آب بری بالای چمن، ایجاد و نگهداری از چمن هم هزینه زیادی دارد. بذر این چمن‌ها که عمدتا وارداتی هستند، با توجه به قیمت بالایی که دارند ارز زیادی را به خود اختصاص می‌دهند. در کنار این ارزبری و هزینه کاشت، هزینه‌های نگهداری هم بسیار بالاست. هزینه نگهداری چمن همچون آبیاری، چمن زنی، کودپاشی و مبارزه با آفات است.
تجربه ایالت‌های مختلف آمریکا در جایگزینی چمن
در بسیاری از کشور‌ها و اقلیم‌ها که با کم آبی مواجه هستند چمن از فضای سبز شهری شان حذف شده و حتی دولت با افرادی که در خانه شان چمن می‌کارند برخورد می‌کند. به طور مثال در لاس وگاس آمریکا به دلیل کمبود آب از سال ۲۰۰۳ کاشت چمن جلوی منازل ممنوع شد و فضای سبز شهری دستخوش تغییراتی قرار گرفت. در این ایالت به ازای هر فوت مربع چمن که از جلوی منازل حذف و به جای آن گیاهان معرفی شده کاشته شود ۳ دلار به صاحبخانه جایزه داده می‌شود. از زمان معرفی این برنامه در اواخر دهه ۱۹۹۰، بیش از ۲۰۰ میلیون فوت مربع چمن حذف شده و باعث صرفه جویی میلیارد‌ها گالن آب شده است. البته در ایالت‌های دیگری مثل نوادا کاشت چمن جلوی خانه با جریمه همراه خواهد بود.
جایگزین‌های چمن در آمریکا
یکی از مواردی که باید مورد توجه قرار بگیرد این است که به جای چمن باید از چه گیاهی استفاده کرد. برخی معتقدند می‌توان چمن مصنوعی را جایگزین چمن طبیعی کرد، اما این اتفاق اولین بار در آمریکا افتاد و کارشناسان با بررسی به این نتیجه رسیدند که چمن مصنوعی عوارض زیادی می‌تواند به دنبال داشته باشد. سایت مشاوره‌ای «bobvila» نوشته است که به دلیل خطرات پوستی و آسیب‌های زیست محیطی چمن‌های مصنوعی باید استفاده از آن‌ها ممنوع شود. بعد از آن استفاده از گیاهان سازگار با محیط‌های خشک مثل مریم گلی، کاکتوس و اقاقیای خزنده رواج پیدا کرد، اما به تازگی به منظر سازی خشک (زری اسکیپ) روی آورده اند و با کاشت درخت و استفاده از قلوه سنگ‌های رودخانه به ایجاد فضای سبز و البته با حداقل مصرف آب روی آورده اند. منظر سازی خشک ضمن انعکاس نور و کمتر شدن گرمای محیط باعث کاهش تبخیر آب و مصرف آب کمتر برای درختان هم می‌شود.