پدیده بیکاران صاحب درآمد
_ روزنامه همهشری نوشت: آمار‌ها نشان می‌دهد ۱۱ میلیون نفر از جمعیت تهران را افراد بالای ۱۵ سال تشکیل می‌دهند که می‌توانند از نظر اقتصادی فعال باشند.
از این میزان ۴ میلیون و ۳۷۹ هزار نفر شاغل هستند، یعنی از کل جمعیت بالای ۱۵ سال تهران ۳۹.۷ درصد شاغل هستند و بقیه این افراد را محصلان، افراد خانه‌دار، بیکاران و افرادی که شغل ثابت ندارند، اما درآمد دارند تشکیل می‌دهند. نکته حائز اهمیت این است که یک‌میلیون و ۱۴۵ هزار نفر از شهروندان تهران که ۱۰ درصد از جمعیت بالای ۱۵ سال تهران را تشکیل می‌دهند، بدون اینکه شغلی داشته باشند برای خود درآمد ایجاد می‌کنند. جمعیت این افراد نسبت به سال‌های قبل افزایش یافته است. در سال ۱۳۹۹ جمعیت چنین افرادی نسبت به سال ۹۸ بیش از ۸۴ هزار نفر یعنی رقمی معادل ۸ درصد افزایش یافته است. به‌نظر می‌رسد این افراد درآمد خود را از محل واسطه‌گری در بازار‌های مختلف ازجمله طلا، ارز، سهام، مسکن، خودرو یا فعالیت در سایر بازار‌ها و همچنین اموری نظیر کارچاق‌کنی به‌دست می‌آورند.
طبق آمار‌های رسمی در میان جمعیت بزرگسال تهران ۳ میلیون و ۸۷۴ هزار نفر، عمدتا زنان، به شغل خانه‌داری اشتغال دارند و یک‌میلیون و ۳۹ هزار نفر هم مشغول تحصیل هستند؛ یعنی ۳۵.۲ درصد از جمیعت بالای ۱۵ سال تهران را عمدتا زنان خانه‌دار و ۹.۵ درصد را محصلان تشکیل می‌دهند.
تغییر چهره اقتصاد تهران
استان تهران که پیش از این به‌عنوان صنعتی‌ترین استان ایران شناخته می‌شد، حالا از نظر اقتصادی تغییر ماهیت داده و فعالیت‌هایش مانند اغلب شهر‌های بزرگ جهان به سمت تولید خدمات تغییر جهت داده است. مطابق آمار‌های موجود ۸۰ درصد از بار ارائه خدمات در حوزه اطلاعات و ارتباطات و ۶۵ درصد خدمات مالی و بیمه در کل کشور برعهده استان تهران است.
استان تهران در طول دهه‌های گذشته رکن اقتصاد ایران بوده و هنوز هم با ۱۴ میلیون نفر جمعیت، مهم‌ترین استان اقتصادی ایران محسوب می‌شود که سهم زیادی در تولید و اشتغال بر عهده دارد؛ با این حال آمار‌های جدید نشان می‌دهد اقتصاد تهران در حال پوست‌اندازی است و برخلاف چند دهه گذشته که عمدتا به‌عنوان یک استان صنعتی شناخته می‌شد مانند بسیاری از شهر‌های بزرگ جهان ازجمله کشور‌های توسعه‌یافته، به سمت فعالیت‌های خدماتی پیش رفته است.
طبق آمار‌های موجود، تولید ناخالص داخلی استان تهران در دهه ۹۰ با رشد قابل‌ملاحظه‌ای همراه بوده و تقریبا ۸ برابر شده و به ۱۷۶ هزار میلیارد تومان رسیده است. هم‌اکنون سهم استان تهران از تولید ناخالص داخلی ایران ۲۲.۴ درصد است. این آمار‌ها نشان می‌دهد استان تهران نقش تعیین‌کننده‌ای در اقتصاد ایران دارد؛ با این حال بررسی‌های آماری نشان می‌دهد فضای اقتصادی تهران در حال تغییر است و این احتمال وجود دارد که اثر این تغییرات در سال‌های آینده به سایر استان‌ها هم سرایت کند. آنچه به تغییر ماهیت اقتصاد استان تهران منجر شده گذر به اقتصاد خدماتی است که در دنیای مدرن تأکید زیادی بر آن می‌شود.
تهران؛ یک شهر خدماتی
آنطور که گزارش اتاق بازرگانی تهران، برگرفته از اطلاعات مرکز آمار نشان می‌دهد؛ ۷۲ درصد از تولیدات استان تهران ناشی از انجام فعالیت‌های خدماتی است و سهم بخش‌های صنعت، معدن و کشاورزی نسبت به سال‌های گذشته به‌طور محسوسی کاهش یافته است. علت تغییر جهت اقتصاد استان تهران به سمت ارائه خدمات این است که تعداد ساختمان‌های مناطق شهری استان نسبت به سایر استان‌ها بیشتر است و به تبع آن سهم ارائه خدمات مربوط به املاک و مستغلات هم نسبت به سایر شهر‌ها بالاتر است. همچنین سهم ارائه خدمات در حوزه خرده‌فروشی و عمده‌فروشی با توجه به حضور اصناف گوناگون در این استان نسبت به سایر استان‌ها بیشتر است.
علت دیگر این است که تهران پایتخت ایران است و در نتیجه تمرکز ارائه خدمات بخش عمومی در این استان نسبت به سایر مناطق بالاتر است. این مجموعه عوامل موجب شده گروه خدمات، با اختلاف قابل توجهی نسبت به سایر فعالیت‌ها بیشترین ارزش افزوده را در استان تهران ایجاد کند. در واقع بخش عمده اشتغال در تهران شامل ارائه خدمات در بخش‌های مختلف است. اما این خدمات شامل چه مواردی است و تهرانی‌ها مشغول ارائه چه خدماتی به کشور هستند.
تهرانی‌ها مشغول چه کاری هستند
داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد بخش عمده خدماتی که تهرانی‌ها به جامعه ایران ارائه می‌کنند، در حوزه اطلاعات و ارتباطات، فعالیت‌های مالی و بیمه، املاک و مستغلات و فعالیت‌های حرفه‌ای، علمی و فنی متمرکز است.
طبق آمار‌های رسمی، ۷۹ درصد از کل ارزش افزوده در حوزه اطلاعات و ارتباطات و ۶۵ درصد از ارزش افزوده فعالیت‌های مالی و بیمه در استان تهران تولید می‌شود. بعد از آن ۴۴ درصد فعالیت‌های حرفه‌ای، علمی و فنی را تهرانی‌ها انجام می‌دهند. استان تهران همچنین به‌دلیل گسترده‌تر بودن فضای شهری و تعداد زیان ساختمان‌هایش سهم ۴۴ درصدی از ارائه خدمات در بخش املاک و مستغلات کشور دارد.
کمترین سهم استان تهران مربوط به استخراج معدن با سهم ۰.۷ درصد و بخش کشاورزی با سهم ۴.۴ درصدی از کل ارزش افزوده بخش‌های مرتبط در کشور است؛ با این حال پارسال نقش فعالیت‌های مربوط به تامین برق و گاز استان تهران برجسته‌تر شده و سهم آن از کل ارزش افزوده کشور ۹.۴ واحد درصد در مقایسه با ابتدای دهه ۱۳۹۰ افزایش یافته است.
روند تولید در استان تهران
در ۸ سال نخست دهه ۹۰ روند عمومی تولید ناخالص داخلی واقعی استان تهران با روند کل کشور مشابه و از روند عمومی افزایشی برخوردار بود، اما با تشدید تحریم‌ها در سال ۱۳۹۷ و همراه‌شدن آن با همه‌گیری کرونا در ۲ سال اخیر، روند تولید در کشور مختل شد و بر فعالیت‌های اقتصادی استان تهران نیز تأثیر گذاشت و موجب شد روند تولید در استان تهران در سال گذشته با نزول مواجه شود؛ به‌طوری که تولید ناخالص داخلی واقعی استان تهران در سال قبل به ۱۷۶ هزار میلیارد تومان رسید که تقریبا معادل مقدار تولید در سال ۱۳۹۶ است.
روند عمومی رشد واقعی تولید ناخالص داخلی استان تهران در طول دهه ۱۳۹۰، مثبت بوده و میانگین رشد سالانه این استان در این دهه ۲.۳ درصد است. این رقم از متوسط رشد سالانه تولید ناخالص داخلی کل کشور بالاتر است. ضمن اینکه ماندگاری دوره رکود در استان در مقایسه با کل کشور، کوتاه‌تر است. ارزش افزوده فعالیت‌های اقتصادی استان تهران از سال ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۸، با سرعت بیشتری نسبت به متوسط ارزش افزوده فعالیت‌های اقتصادی کل کشور رشد کرده، اما در سال ۱۳۹۹ رشد اقتصادی استان تهران منفی ۰.۰۳ درصد بوده؛ در حالی که رشد اقتصادی کل کشور یک‌درصد بوده است. مطابق آمار‌ها انتظار می‌رود رشد اقتصادی استان تهران در سال آینده به ۷.۶ درصد برسد.